تالاب میانگران ایذه

تالاب میانگران درجنوب غربی کوهپایه زاگرس و در فاصله یک و نیم کیلومتری شهرستان ایذه در شمال شرقی استان خوزستان واقع شده‌است. این تالاب به نام‌های پرچستان(گورویی و اورک شالو)، شیخان، فاروم(قلعه گژدم) و منقار نیز نامیده می‌شود. منبع درآمد مردم حاشیه تالاب میانگران از طریق دامداری و کشاورزی به خصوص کشت گندم، جو، ماش و برنج است. جاده آسفالته ایذه- پیون، جاده آسفالته ایذه- کول فرح و روستای پرچستان از جمله راههای دسترسی به تالاب میانگران است. پرباران‌ترین ماه سال دراین تالاب، دی ماه و کم باران‌ترین آن از اواخر خرداد تا اواسط مهرماه، میانگین تبخیر ماهیانه ‪۱۷۳میلیمتر، حداقل رطوبت نسبی ‪۲۵درصد است. هوای منطقه معمولا در فصل تابستان همراه با شرجی و در زمستانها سرد است به گونه‌ای که در پاره‌ای از موارد ارتفاعات اطراف آن از برف پوشیده می‌شود. پوشش گیاهی تالاب عبارت از نی از تیره لوئی و تیره [[‪، [[polygonaceaگیاهان مرتعی از خانواده گرامینه، بقولات خارشتر و گیاهان خانواده لگومینوز مانند انواع یونجه یک ساله و شنبلیله‌است. از مهم‌ترین گونه‌های جانوری در تالاب میانگران می‌توان تنجه، آنقوت، اردک نوک‌پهن، سرسبز، خوتکا، فلامینگو، گاو چرانک، لک لک سفید، لک لک سیاه، باکلان و حواصیل خاکستری نام برد. اردک مرمری، اردک سرسفید و غازپیشانی سفید کوچک نیز از جمله پرندگان کمیاب موجود در این تالاب هستند. این تالاب همه ساله در فصل مهاجرت پرندگان پذیرای گونه‌های مختلفی از پرندگان مهاجر آبزی و کنار آبزی است. قورباغه Rana cascadae و‪]]، Bufo virifdis مار آبی]] ‪Natrix tesesellateو ماهی گامبوزیا نوروزی گراز نیز از جمله آبزیان این تالاب هستند. از جمله مشکلات تالاب می‌توان به نبود وجود مراکز اقامتی در مجاورت تالاب و همچنین کم شدن سطح آب تالاب در فصل گرم سال است. ورود پسابهای کشاورزی به تالاب از جمله عوامل تهدیده‌کننده منطقه‌است که این تالاب را در معرض نابودی قرار داده‌است

گسترده‌ترین سنگ‌نگاره‌های صخره‌ای درایذه(آنزان)یامالمیر

گسترده‌ترین سنگ‌نگاره‌های صخره‌ای

محوطه باستانی دیگری که در این منطقه وجود دارد و ‌بسیار مورد توجه گردشگران آثار باستانی قرار می‌گیرد، جایی است به نام کول فرخ یا «کول فره» که در 7 کیلومتری جنوب شرقی ایذه قرار دارد و گسترده‌ترین سنگ‌نگاره‌های صخرهای ایران را در خود جای داده است. کول فرخ نیز مانند اشکفت‌سلمان جایی است با مناسبات مذهبی عیلامیان با 6 نقش‌برجسته که بیشتر آنها انجام امور و آیین‌های مذهبی را نشان می‌دهند. یکی از این نگاره‌ها روی یک سنگ بزرگ چهارگوش نقش شده که بلندی آن نزدیک به 3 متر است و هر 4ضلع آن دارای تصاویری است که اجرای مراسم آیینی و قربانی کردن را نشان می‌دهد. در مجموع تعداد آدم‌هایی که در این نگاره تصویر شده‌اند حدود 400 نفر است. در بخشی از این سنگ‌نگاره مجسمه یکی از خدایان عیلامی بر دوش 4مرد حمل می‌شود و شاه با عده زیادی از همراهان آنها را دنبال می‌کنند. مجسمه این خدای عیلامی ایستاده روی تخته سنگی است و در حالی که لباس بلندی به تن دارد، دست‌هایش را به کمر زده و بسیار مصمم بر دوش مردان به سمت قربانگاه پیش می‌رود. هنرمندان عیلامی صحنه قربانگاه را بر ضلع شرقی این سنگ بزرگ ترسیم کرده‌اند به این صورت که در آن 3 گاو بزرگ و تعداد زیادی غزال در حال حرکت هستند. در این تصویر 7 مرد عریان نیز دیده می‌شود که در ابعاد کوچک‌تری نسبت به بقیه نقش شده‌اند و نشان می‌دهد این افراد اسیران جنگی هستند. این سنگ‌نگاره از آثار بسیار مهم باستانی استان خوزستان به شمار می‌رود.

یکی دیگر از آثار ارزشمندی که نشان می‌دهد کول فرخ محلی برای انجام آیین‌های مذهبی بوده، نقش برجسته دیگری است که در دامنه کوه و در ارتفاع 6 متری از سطح زمین قرار گرفته است. در این تصویر نیز شاه هانی در حال قربانی کردن نشان داده می‌شود. او کلاه گردی به سر دارد و وزیرش همراه با مرد دیگری او را مشایعت می‌کنند. جلوی شاه 3 نوازنده دیده می‌شود که 2 نفرشان سازی شبیه به چنگ و یکی سازی شبیه به دف در دست دارند. حضور 3 مرد دیگر که لباس مردان دینی را پوشیده‌اند و 3 قوچ که سر آنها بریده شده در کنار حیواناتی چون بز کوهی و گاو نر، هنوز قابل تشخیص است. این نگاره دارای کتیبه‌ای به خط میخی عیلامی است که شاه در آن ضمن معرفی خود، می‌گوید دلیل آن که تصویر خود را بر این سنگ‌ها بر جای گذاشته آن است که می‌خواهد خدایان حمایتشان را بر او ارزانی دارند.

در میان نقش برجسته‌های کول فرخ که از نظر محتوا و تصویر شباهت زیادی به هم دارند، نقشی دیده می‌شود که بسیار شبیه نقوش حجاری شده در تخت جمشید است و چون پیش از نقوش تخت جمشید به وجود آمده، آن را مادر نقوش زیبای درگاه‌های کاخ صد ستون و پلکان آپادانا می‌دانند.

بزرگ‌ترین کتیبه خط میخی در ایذه(آنزان)

بزرگ‌ترین کتیبه خط میخی

اشکفت سلمان، در اصل نام تنگه‌اى در کوه الهک واقع در شمال غربى ایذه است که 4 نقش برجسته از دوره عیلامیان را در خود جای داده است. اشکفت سلمان در زمان عیلامی‌ها و حتی تا هزاره‌های بعد از آن نیز مکان مقدس و نیایشگاه بوده است. برای همین به آن نیایشگاه «تاریشا» هم گفته می‌شود که برگرفته از نام یکی از ایزدبانوهای عیلامی است. از میان 4 سنگ‌نگاره این منطقه دوتای آنها درون غار و دوتای دیگر بیرون از غار اشکفت شکل گرفته‌اند و همه آنها متعلق به یکی از شاهان محلی عیلام به نام «هانی» (2700 پیش از میلاد) است. نگاره‌های اشکفت سلمان از چند جهت دارای اهمیت هستند: یکی آن که بزرگ‌ترین کتیبه به خط میخی عیلامی در آنجا نوشته شده است. دیگر آن که برای نخستین بار تصویر یک زن دوشادوش نقش یک مرد در مراسم آیینی دیده می‌شود. در این تصاویر شاه همراه با همسر و فرزند کوچکش در حال انجام مراسم دینی و ادای احترام به خدایشان دیده می‌شوند، اما متاسفانه به دلیل فرسایش حاصل از عوامل طبیعی و انسانی و عدم محافظت صحیح، تشخیص بخش‌های زیادی از این سنگ‌نگاره‌ها دشوار است. با توجه به نوشته‌های میخی اطراف تصاویر چنین برمی‌آید که هانی (شاه محلی عیلام) خواسته تصاویر خود و خانوادهاش بر کوه مقدس، نقش شوند تا الهه تاریشا از آنان محافظت کند. همچنین در بخش‌هایی از این کتیبه به اعمال دینی و قربانی‌هایی که برای خدایان کرده اشاره می‌کند و از آنان می‌خواهد که خانواده و سرزمین او را در پناه خود نگه داشته و کسانی را که در آینده به این نگاره‌ها آسیب بزنند یا اشیای ارزشمندی را که گویا در آن نیایشگاه قرار داده بوده، به سرقت ببرند، نابود کرده و به نفرین و نیستی دچار کنند. (ای کاش آنان که به عمد این نگاره‌ها را تخریب می‌کردند خواندن خط میخی عیلامی را بلد بودند!)با همه آسیب‌هایی که به آثار این منطقه وارد شده است، بازهم می‌توان شکوه آیاپیر را بر سینه کوه احساس کرد و به آن تمدن چند هزار ساله بالید.

گورستان ونقش برجسته شهسوار

نقش برجسته شاهسوار یا شهسوار ، در 7 کیلومتری شمال شرقی ایذه و نزدیکی تالاب " بوندان " قرار دارد . قدمت این نقش برجسته همانند نقش برجسته خنگ اژدر 1 (خنگ اژدر) مربوط به ۴۰۰۰ سال پیش و زمان حکومت ایلام کهن بوده و یکی از قدیمی ترین نقش برجسته های ایران می باشد. این نقش برجسته کوچک از دوره ایلام کهن بر پیشانی کوه  حجاری شده و در نزدیکی آن  بقعه ای با ریشه های معماری ایلخانی و ورستانی گسترده با شیرهای